W dzisiejszych czasach bardzo trudno jest żyć bez korzystania z nowoczesnych technologii. Czy istnieje jakiś mechanizm, który sprawia, że niektórzy łatwiej stają się „ofiarami” urządzeń technologicznych i Internetu do tego stopnia, że popadają w uzależnienie?

Etiopatogeneza uzależnień behawioralnych do których należą wyżej wymienione uzależnienia jest skomplikowana, nadal nie do końca poznana. Obecnie można stwierdzić, że składają się na nią uwarunkowania wynikające ze struktury osobowości, czynniki biologiczne, środowiskowe, ale także pewne mechanizmy psychologiczne czy schematy reagowania, radzenia sobie (np. impulsywność). Brak adekwatnego nadzoru rodzicielskiego, niepełna rodzina czy brak pozytywnych wzmocnień ze strony osób ważnych w życiu dziecka, liczne i częste korzystanie z wielu różnych urządzeń technologicznych w niekontrolowanej ilości czasu, zwłaszcza u najmłodszych dzieci, słabe osiągnięcia edukacyjne i ograniczone relacje rówieśnicze są uważane za czynniki ryzyka. Obserwuje się też, że wielokrotnie częściej zaburzenie to dotyczy chłopców i mężczyzn, niż płci żeńskiej.

Czy może Pani pokrótce wyjaśnić na czym polega uzależnienie od Internetu i urządzeń ekranowych i w jaki sposób się rozwija?

Dominującym objawem jest utrata kontroli, panowania nad danym zachowaniem, przymus jego powtarzania, mimo niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych oraz dominujący charakter tego zachowania, który zaczyna przeważać nad innymi obszarami życia człowieka. Zaniedbywane są w ten sposób codzienne obowiązki, jak szkoła czy praca, a nawet aktywności potrzebne do zwykłego funkcjonowania (jedzenie, picie, spanie, higiena). Dążenie do przeżywania przyjemności i satysfakcji urasta do nienaturalnej potrzeby, a jej zaspokojenie jest możliwe tylko w ten sposób.

Czy można porównać uzależnienie behawioralne do uzależnienia od substancji? Czy istnieją jakieś podobieństwa między nimi?

Istnieją pewne podobieństwa między klasycznymi uzależnieniami a behawioralnymi, nadal trwają jednak dyskusje na temat ustalenia jasnych kryteriów diagnostycznych dla tej grupy.

Jaką rolę w zaburzeniach relacji z technologią czy urządzeniami cyfrowymi w przypadku dzieci odgrywają lub mogą odgrywać czynniki rodzinne?

Kluczową. Jeśli wiemy że m.in wymieniony już brak nadzoru rodzicielskiego, problemy w systemie rodzinnym, w tym brak jednego z opiekunów w życiu i pewien dominujący styl spędzania czasu wolnego (przed smartfonem, komputerem, na grach) etc., są czynnikami ryzyka, to wszystko co będą robić rodzice lub opiekunowie a więc: nadzorować, wspierać, stymulować dziecko, dbać o rozwój społeczny, socjalizować, zapewniać inne formy spędzania czasu, poszerzać zainteresowania, dbać o aktywność ruchową, edukację, pokazywać i uczyć że kontakt z drugim człowiekiem ma większą wartość niż kontakt wirtualny, będzie działać protekcyjnie i wykształci prawidłowe nawyki.

Co dzieci robią w sieci?

Wszystko co możemy sobie wyobrazić, jeśli ich nie nadzorujemy. Z perspektywy rodzica czy lekarza najbardziej boimy się ekspozycji na treści niedostosowane i agresywne, zwłaszcza te o wydźwięku seksualnym, co może być dodatkowym czynnikiem ryzyka nadużycia. Młodsze dzieci zwykle oglądają bajki – ale tu pojawia się pytanie, dlaczego nie można ich czytać? Coraz częściej spotykamy się z obrazkiem dziecka, które podczas posiłku w restauracji na tablecie – zwykle większym niż talerz – ogląda bajki, równocześnie karmione przez mamę, co dodatkowo wpływa na wykształcanie nieprawidłowych wzorców odżywiania. Dzieci starsze zwykle zaczynają korzystać ze wspólnych gier online, nastolatki używają sieci do kontaktów społecznych, gier czy obecności na portalach społecznościowych, które powoli stają się nowym zjawiskiem, kiedy wyodrębniamy szczegółowe uzależnienia.

Z jakimi problemami zgłaszają się do Pani rodzice? Jakie zaburzenia są związane z uzależnieniem od Internetu?

Jest to cały szereg reakcji i zachowań, które wynikają z definicji uzależnienia lub są efektem powikłań. Takiego pacjenta cechuje zwykle zwiększona impulsywność, pacjent zgłasza trudność w odzyskaniu kontroli nad odpowiednimi proporcjami dnia i tym, ile czasu spędza w Internecie a ile na innych obowiązkach dnia codziennego. W perspektywie czasu zaczynają się pojawiać objawy wzmożonego lęku, zaburzeń nastroju, drażliwość. Przestawieniu ulegają rytmy dobowe, obniża się samoocena, narasta poczucie osamotnienia, pacjent nadmiernie podjada lub odwrotnie – zapomina o jedzeniu, piciu, higienie. Pogarszają się relacje rodzinne, funkcjonowanie szkolne, narastają problemy z nauką, pojawiają się absencje szkolne, frustracja z powodu zaległości, złych ocen, trudności w koncentracji i skupieniu.

Czy nadmierne korzystanie z technologii może prowadzić do agresywnych zachowań czy jest odwrotnie np. uzależniony od gry, gra w nią z powodu swojej postawy lub uzależnienia od innych substancji? Czy uzależnienie od Internetu może prowadzić do innych uzależnień? Czy istnieje jakiś „wzór” zachowań uzależniających?

Jak najbardziej może prowadzić do takich zachowań i zwykle to właśnie bywa powodem zgłoszenia się do specjalisty. Próba ograniczenia używania poprzez odbieranie, powoduje, że pacjent staje się agresywny, kiedy odczuwany przez niego przymus nie może zostać zrealizowany a aktywności nie można się oprzeć. Pojawiają się wówczas zachowania nieadaptacyjne jak m.in wymieniona agresja, którą dodatkowo może potęgować wzmożona drażliwość w nastroju i impulsywny rodzaj reakcji. Problem jest złożony. Jedno uzależnienie zawsze jest czynnikiem ryzyka wystąpienia kolejnego zaburzenia zachowania lub zaburzenia psychicznego

W odróżnieniu do leczenia takich uzależnień jak alkoholizm czy narkomania, uzależnienie od technologii nie może być w dzisiejszych czasach leczone poprzez abstynencję. Na czym polega praca z dzieckiem uzależnionym od Internetu?  

Brak jest jasnego, jednego ustalonego schematu postępowania. Zalecane formy terapii obejmują:

– terapię poznawczo behawioralną,

– terapię dialektyczno-behawioralną,

– terapię opartą na wgląd,

– terapię opartą na więź,

-mentalizacje.

Proces terapii może być wspomagany metodami farmakologicznymi, które nie są w tym przypadku standardowym postępowaniem, jednak mogą wspomagać terapię, działając na konkretne objawy.  Wybór leku jest zawsze uzależniony od badania psychiatrycznego pacjenta.

Na co rodzice powinni być szczególnie uważni, jeśli chodzi o korzystanie z urządzeń ekranowych przez dzieci? Jakie są najważniejsze rzeczy, które powinni zrozumieć, aby zmienić zachowanie swoich dzieci?

Czas ekspozycji na multimedia oraz wiek dziecka. Jak najpóźniejsze wprowadzanie i limitowanie dostępu to najważniejsze elementy. Ważne jest także unikanie korzystania z ekranów w godzinach wieczornych oraz w okolicy posiłków (zapobiega to rozwijaniu nieprawidłowych wzorców karmienia i snu). Starsze dzieci także powinny korzystać z Internetu przy ścisłym nadzorze opiekunów.